Joseten arreba zaharrena : Tottepiñ

Egun on lagunak !

Gaurko hau ederra eta epela eldu zauku.

Goizian goiz, Larrun amak, laño gorrantzak ekarki zituen. Hori, ongiz, euria ez dela urrunen sinailia. Denborak erakutsiko...

Izanik ere denboran txanda, gure Larrun nik betikoa dut. Eta nahiez beti, betikotz...

Hortaz asizkio, goazen lehengo denbora xahar haietarat.

Orroitzen zaizte, 1950an gutti behera, Errandoneko Legorburuek, famili ederra baterat muntatuak zirela :

Erdian jarrita Mayi eta Gabriel Legorburu, neretzat Aïtatxi haundia eta Amatxi mamia.

Eta zutik, haurride guziak, ezkerretik eskuin : Pantzika, Leon, Joset, Anton eta Tottepin.

Gazteenetik zahareraino.

Aïtatxi eta Amatxi Errandonekoak ez ditut asko izagutu. Bi baserriak auzokoak direla badakizue. Baino bi familiek ez zutela elkar aitz ongi eramaten ere bai.

Pentsa zazue nola muturra okerrazi zioten Joset Errandonekoa eta Karmen Agorretakoan esposak !

Baino hori geroko.

Dena dela, ala ere, noizian behinka elkar kruzatzen ginuen. Igandetan, tartezka, nere izeba Pantzika etortzen zen bisita egiterak Agorretarat, bere koñatan gana. Eta Agorretatik lekurat Errandoraino joaten zen, bere burasoak agurtzerat.

Bakan, berekin eramaten zian, Amattok ametitzen zuenian. Ni kontent izaten nintzen piska bat etxetik ateratziaz.

Baino Errandonian, ez nintzen luzez laketzen. Amatxi mamiari muxo bat eman, tximeneko fotoil alto batian zen lekuan, eta aski fite zangoak egiten nintuen etxe alde.

Aïtatxi eskolatik lekorat ikusten nuen maizena. Eskolako bidea Errandonetik urbil pasatzen zen. Eta ni etxerat sartzeko tenorean, Aïtatxi maiz han ero emen izaten zen. Behi guardi, bere makil luze batekin, gehienetan.

Piska bat beldur emaiten zian egia errateko. "Nola haiz, kopetta illun beti ?" galderatzen zian irriz. Ez nion errespustik ematen, eta pausua luzatuz segitzen nuen nere biria.

Bazuten Errandonean zezen bat, eta animale kankar lodi harek ez zian sobera prestoa iduritzen. Nahio nuen urrundik ikusi zen eta urbilletik. Nere buruan, Aitatxi haundia eta bere zezena elkarrekin kuplatzen nintuen, eta izan bat ero bertzea, nahiago ninten urrundik ikusi...

Odolean sartua baiginuen Errandonekoekin ez zela fiatzekorik !

Aïtato bera, nundik ero handik etortzekoetan Errandone aintzinean gertatzen zenian, ez zen luzez egoten. 

Burasoak zaharturik, anaïa, Anton, zen Errandoneko nagusi. Baso bat arno edatea konbitatzen zion Joseteri. Biek aski emanak zien arnoari, eta han partitzen zituzten baso bat baino gehiago ere...

Agorretarat agertzen zenian Joset, Karmenek ez zion barkatzen. Oiju eta marruma aritzen ziren biek. Karmen ez zen erres laisaitzen eta...

Ordutik, Josetek, Aïtatok, nahioagoa zuen ez bere anderean erritak aditzetik ez sobera anaiakin gelditu.

Zahartzerat, bi anaiek aserratu egin ziren. Antonek burua galdu eta finitu zuen, eta azkenian Josetek deliberatu zuenian bere anaia ikusterat joaitia, sobera beranta zen, ez zuten elkar solas egin izandu.

 Nere iduriko, pena haundia, baino badakizue familietan maiz hola gertatzen direla gauzak.

Leheno erran duten bezala, Aïtatok, ez zituen estimu haundian bere burasoek. Haur denboran gosia pazkatu geroztik. Haurrek etxean tripa utxak korrinkaka, eta aïta familikoa bestetan, omen...

Ama seko bere senarraren itzalean bizi zen, eta ez zituen etxeko aferak eskuetan hartzeko paradarik hartzen behin ere.

Dena dela, neretzat Amatxi mamia emazteki xahar goxo pollit bat zen. Aski zahartuta ill egin da. 86 urteetan paralizi atake batek jarrita utzi zuen. Baino 92ak arte bizitu da, ederki ttikitua baino beti han, xutondoan neguan, betiko fotoil haundiartan erdi galdua.

Bost anaï arrebetatik, Anton, mutilletan zaharrena, gelditu zen Errandonean. Orduan ala izaten zen gehienetan.

Joset badakiduzuen bezala Agorretarat esposatu zen.

Baino egin zaun gauzak ordenean, eta gaurkoan, erakutsiko zauztet Tottepiñen esposak :

Ikusgarria da zoin ittia zuten ama alabek ez da ala ? Bisari ber bera zuten biek.

Tottepiñ goizik ateratzen etxetik. Hura ere miseriari iheska. 
Amahiru urte omen zituen asi zelarik lanian Ziburuko Gol Hôtelean.
Neskato gisa plazatu zen famili batean eta Maroketan ibilli zen bizpahiru urtez.

Handik etorri eta Euskera ahantzia omen zuen !

 Maiz galderatzen omen zioten "Zer erran da ?" errateko partez, "Nola erraten da ?"

Seko kanpokoa jarri zen Tottepiñ. Lehen bai lehen, haurridetik zaharrena zen kasuan, esposatzerako atera zen Errandonetik.

Senarra Ziburuko Pantxoa hartu zuen, eta han atera zuen bere bizia.

Gaur egun, Tottepiñek 90 urte inguratuak ditu. Bere aman bisaria du beti. Baino hura seko konsumitu zelarik, hau ehun kilotarat urbildua gelditzen da.

Atxo peza kozkor bat. Daldarizak hitzak nahasten zaizkio, eta ez da beti erres konprenditzen zer erran nahi duen.

Alargundua da. Pantxoa, "Pitoikek" erraten ginion bezala, zendu zen, arrantzari bere karrera eskaindu eta. Mundua korritua zuen, eta maiz aipatzen zituen Dakar eta beste Afrikako konduak. Atun arrantza eta zardiñ biltzea.
Barkoa Sokorri zuen izena. 
Bere koñadoaren arabera, "Barko ederra, harek erraten zuen ederrrra, r guziak aski luzatuz aboan, baino, barrenian, gizonik ez !"
Horiek behobiko Xarlon hitzak ziren.
Gerosio ikusi beharra du Xarlo hori.
Pantxoa dugu gai gaurkoan. Bi gizonak maiz aritzen ziren politikan berri, alegia eta jakintsunak.
Nola ez ziren beti akortatzen aserretzeko urbil ibiltzen ziren.
Orroitzen naiz behin, familiko afari batean nola erran zion Pantxoak Xarlori :

- Et dis-donc, ici, il n'y a pas écrit con ! bere kupeta erakutsiz.

Segunda berean izandu zuen errespusta :

- Non, mais il y a la place !

Pantxoa kasko xoila zen adinez aintzin alian. Bi koinadoek erdaraz aritzen ziren mintzo, zerbait tema kulturala ero politika zutenean.
Kanpaindaren gauzetan berritz ari zirelarik, euskaraz. Ze nuanzi delikatoa, ez da ala ?

Dena dela, geldi zaun Pantxoarekin.

Gizon dottore bat, beti ongi emana.

Gu bezalako kanpaindarendako, seko iri haundietako gizona.

Gure Tottepin bakan agertzen da Agorretarat. Telefonoan egoten da bere anaiakin. Nola honek ez dizkion erdiak konprenditzen, ez da erres justuko berriak jakitia !

Bah, ikusia dut berriki, eta ez diot bate ere itxura txarrik atxeman. Beti bete betea iraunten du, eta bisaria aski lehun.

Goraintziak gure Tottepiñeri !

Eldu den aldean, aipatuko ditu Anton eta Margarit, anaïetan zaharrena eta bere emaztea.

Bihar Agorretan zerri iltzia dugu.

Ez dut astirikan izanen emen idazteko.

Ez kesa, ez naiz urrun ibilki ala ere.

Pasa zue denek aste buru on bat eta laster arte !