UDABERRIA AGORRETAN

Egun on aspaldikoak !

Zertan ote zaizte ?

Agorretan, denek izaten ahal diren obekienian !

Udaberria emen ere azaldu zauku, bere edertasun eta gozotasun osoan.

Biziaren mugimendua neguko illuntasunetik moskilldu da, eta denetan agertu.

Asteko, gure behi tropa ttikian, xahal koskor bat sortu zaukun genetik :

Ementxe duzue gure Galzerdi, Bigoudin lehen umea.

Igande goiz goizteian sortua.

Urrixa, ama klarua den bezin illuna bera.

Etxeko nagusiak eta bere zakur tropak begietatik ez dituzte uzten ama-umiak.

Izan ere, ain dire pollitak biek elkarrekin !

Eta urrundik eldu zaukunetik Agorretan behiak azitzeko gutizia :

 Emen dituzue Aïtato eta Aïtatxi, biek elkarrekin xahal bat sorazten,  1960en inguruetan.

Ez baita oraingua, Agorretan, behien arremana...

Horatik eldu gaitu gure bizitzeko filosofia. Umildare bat. Gauzak ez direla bortxatzen ahal. Behar direla ametitu, eta eldu diren araberian antollatu.

Badakigu ez direla zerutik denak eldu. Behar direla lortu, eta lortzekoetan, indarrak eman.

Horekin konformatuak gare aspalditik...

Eta ahal bezin bat, pleur horeri ematen diogu buru.

Agorretan udaberri aldeko itxura artua dugu seko ! Lehenbiziko kanpoko lanak, patata eta beterraoa erainak.

Elduden aste buru honetan, artua eta kuiak egitekoak, denborak onari irauten baldin badu.

Udaberriko mugimendu honek betitik eta betikotz gose eta aperentzi berak sorazten ditu.

Mundua mundu den ezkoztik, jendetasuna bere buruan dituenak hitzetan eskaintzeko ahalak eskuratu dituen geroztik, beti denboraren itzuliak gure baitan ditugun sentimendu usuenak parekatzen dituzte.

Asitziatik, zaindu eta haunditu, edertasunari  eskuak ideki, eta hoien denen indarrari bere burua utzi, dantzak segi dezan bere bidia, gu baino lehenotik etorria, eta gure bizi denboratik urruno gateko emana.

Denborak gan eta denborak etorri, beti, bizia, hala ero hola, segi.

Emen eskaintzen dizkizuet bizpahiru argazki, nere Mikel lagunak ateriak.

Nahi dena ikusten ahal da. Bakoitzak bere begitartearekin, ero bere bihotzaren aditziarekin.

Larrun, betiko maza peza, konkorrak apalduak denboran ondorioz.

Arrokaren pisua eta indarra, urteak eta urteak mendeetan, gure bizi denboraren arabera mugimendurik gabekoa.

Onddo hauken izaite laburra, lurretik, gabatik egunerat ateriak.

Bi denbo iraute bereziak.

Baino bi bizitzeko gose bera. Luzia, azkarra, mugidurik gabekoa, eta bertzea, ahula eta ankapetzen erresa, baino beti abiratzeko arnaxakin.

Bertze hau :

bizitzekoetan, borroka.

Arroka tartean, arrautx pizar idorrean zainak botariak.

Aize eruari pleura hartua, ez adarrak errotik hautxitzekoetan.

Bizia mantentzeko karratxua, izanik ere zaila eta latza.

Harri gogorra, idorra, baino ala ere berdetasunak menperatzekoetan laketua.

Indarrak eman beharrak bizi irautekoetan.

Baino borroka segi, beti, biziak ala manatzen duelakotz.

Haizearen burrumbak eta arrokarren gogortasuna. Beldur ematekoak. Baino ez aski bizia seko galeztekoetan.

Kaskarrua baita bizia. Eta ez makala...

Animalizko trunku honen luzetasun indartxua.

Zeruari desafioka.

Zainak urrun lurrean botariak.

Bizi luze baten markak edurrian txertatuak konkor korapillatuetan.

Eta han, gain gainean, osto gazteak moskiltzekoetan adar ariñak, ahulak, gazteak.

Bizi azkar horen mantentziak osto gazteen mene gelditzen baita.

Indarra urrundik eldu, zeru alde zuzen zuzen altxateko, eta argitasunaren bizia eskuratzeko, moxkil lirain ahulak.

Biziaren osotasuna, indar eta ahultasun bat bertzearen beharretan.

Emen, ur xirrioa letoinezko alambre baten korapilloetan.

Ur xirrio klarua, lehuna, xuxen xuxen zerotik eroria.

Alambria, azkarra, bere adar zorrotzak alde guzietarat ainbeste unkallu batzuen gisa emanak.

Gogorra, bere indarrez trebe. Iñundik pleatzekoetan.

Eta, gure ur xirrio klaro ahula, horen kontra eroria, minberatua gogortasun hortaz.

Alambriak kupeta eman. 

Ur xirrioa ukertuz, bihurtuz, bere xirrio destinoa bortxatuz, hor lerratzen da korapilloetan, gurba artuz, berritasun hori laketuz.

Azkenian, han pusa eta emen tira, hor atxematen du argitasuna.

Bertze aldea lortzeko manera.

Bidea zaila, korapillatua, ur xirrio xuxenentzat ezinezkoa.

Baino urak, argitasuna beria du. Bere bizi menzua erabakitzekoetan badakidu moldamenak ametitzen.

Xirriotik ttonta bihurtu da.

Ttonta arrund eta borobilla.

Eta xirriotik sortutako ttonta horiek lurren alde beren bidia segituko dute.

Lur aberastatzerat, bizia sort dezan berritz emen.

Alambrea gibelean utziz. Bere alambre destinuari. 

Alambreak ez du bihurtzerik. Den bezala geldituko da. Aldamena ez du bere naturalezian.

Ordoillak azkenian menperatuko du, eta han bertan, krask, bi pusk partituko da.

Holakoa baita biziaren indarra.

Deneri burua emateko gauza.

Ez dire bizi bide guziak itzaleztatuak eta zuzenak.

Argitasuna tartezka begitatik galtzen ahal da.

Baino gure baitan, bakoitxak badugu jakintasuna.

Segitzeko manera menperatzeko modua.

Ez baldin badire itzalak eta beldurrak nagusitzen uzten.

Bizia betitik eta betikotz da.

Guriak denbora bat badu. Baino urrundik eldu zauku, eta ez da gurekin geldituko.

Izan dadilla ahal bezin plaxenta zuen bidea.

Eta atxiki gogoan argitasuna han ero emen, maiz urbil dela, ongi begiratzen ikasia duenentzat.

Bertze bat arte, lagunak, eta barkatu nere bide galtzeak.

Halakoa naiz eta. Batzuetan nahasia...

AGORRETAN 1951tik 1970rat.

Egun on lagunak !

Oraingotik, segitu behardugu begitik galdu gabe asi dugun lerroa.

Agorretan gara, 1951 urtean.

Joset Legorburu eta Karmen Olaziregi ezkontzen dire :

Joset Agorretakoa bihurtu da.

Baino Inazio et Manuella dire etxeko nagusiak.

Gazteak beharko dute zaharren itzala iraun.

Agorretan, Olaziregi aurriditan, bost anai-arreba zirenetik, hiru gelditzen dire.

Lehengo aldian ikusia dugu zer maluretan ill ziren bertze bi anaiak, gazte gazteak.

Jose-Marie ez da Agorretan egotekotan.

Denbora haietan bazen nun eta han enpleatzeko manera gazteentzat.

Bordeleko inguruetan, ba ziren edurren inguruetan lanak egin beharrak, piñoak moztu eta heien edurra materialetako prestatzekotan.

Jose-Marik, gizon gazte eginez gero, emengo neska batekin esposatu zen.

Oh, hura ere, ez zen urrun gan kerida baten billan : Errekako Mayi artu zuen emazteentzat.

 Erreka, Orioko bertze ontasun bat zen, Agorretatik urbil.

Baziren bizpahiru ahizpa Errekan.

Heietatik bat, Mayi, nere izeba zena.

Aski fite joan ziren jaun-andreak Gironderat, beren bizi modua han ateratzekoetan.

Luzez, etorri dire Agorretarat eguberrietako.

Orain, biek illak dire.

Baino Mayin gatik atxikitzen dugu exprezio bat emen.

Harek, bere burua kontent atxematen zuenian, errateko manera zuen : ongi naiz !

Bihotzetik. Gustu ematen zuen.

Izan ere, ez ote da hori gauza sinplia bezin ederra, bakoitxak bere burua satisfos senditzian,  erratia : Bai, ongi naiz ! 

Estimatzekoa da eta, gure Mayiren erran zaharra...

Agorretan hortik aintzin, anai bakarra gelditzen zen Olizireginetik : Nikolas.

Harek momentu bat iraun zuen, bere arreba esposatu eta gero.

Hortako emen duzue nere potreta maitatu honetan :

Nikolas gizon fier sekail zuzen hori da, nere ama-zena Karmenen ezkerretan.

Begirazizue haren beso zurtainak. Gizona lanari jotzeko manerekoa zen, eta, denek erraten duten arabera, ala egiten zuen, gau eta egun.

Kontrabandan aritzen zen, aski zorrotz. Argintzan ere enpleatzen zuen bere burua, nere aïtarekin batian.

Inaziokin ez zen egoterik, Agorretan. Eta, lanetik kanpo, gazte guziak lotu behar zuten baserritako arremaneri.

Denak lanian, asko, eta kontent.

Kontentasun hori maite dut potreta zahar honetan.

Agorretakoak ez ziren jende orguillosak. Ez zuten maite beren burua sobera erakustia.

Inazio eta Manuella aski larri ibilliak ziren Oiartzunetik ihesi joan zirenean.

Badakizuten dena gauretik egunerat galtzen ahal dela.

Orduan, zituzten pizar haiek, ebaindu arte lanian leher eginez, bildu zituzten ontasun bakan haiek, sinist zazue estimatzen zituztela, bai !

Baino ez zituztela maiz agertzen, hola, deneri, norbaiteri nundik ero handik azaldu eta kentzeko apentzia ez dadilan sortu !

Eskarmentatuak ziren, betikotz, eta ez ziren aisa fiatzen, iñorekin.

Orduan, potret honentzat, zituzten erreminta zahar guziak basakorterat ate, eta, famili osoa agertzia, ez zuten usariokoa.

Segur naiz beldur pizar bat pazkatzen bazuten ere, poza eder eta egiazki merezitu batek, animatzen zituztela egun hartan.

Denak emen gaituzue, mundu guzia guria baginuen bezin aro.

Eta ni, nere aitaren besoetan, Mayik ain ongi erraten zuen bezala : ongi nintzen !

Ohartuak zaizte gure lehenbiziko traktore zahar horen mene dela Inazio, Agorretako nagusia.

Eta bi emaztekiak, ama alabak, bat bertzean ondoan, bat bezin zabala bertzea.

Agorretako sukaldian ziren bullak kondatzen zituen ongi gaztea eta zaharra ez zirela maiz akortatzen.

Eta etxeko gidari Manuellak segitzen bazuen, Karmenek bazuela bizi bizi gutizia haren tokia hartzeko.

Betikoa eta betikotz, gazteak artu nahizik, eta zaharrak ez uztekoetan...

Nikolas, ez zen Agorretan mutil zahar gelditzekoetan.

Inazio zaharzten ari zen, baino Joset hor zen. 

Baziren aski gizon emen.

Orduan, Nikolas Ameriketarat abiratu zen, bere anai eta koñaduaren bidean.

Han esposatu zen Lolarekin.

Ez zion Atlantikoa trabesatziak galduzi bere laneko amurrazioa.

Han, emen bezala segitu egin zuen, eta ederki moldatu zen.

Hura ere orain illa da, eta nere izeba Lola orain berriki segitu dio senarrari.

Ameriketan orain, Karmela bakarrik gelditzen zait. Leon, aïtatoren anaiaren emaztea.

Eta tropada bat kusiñ, ez ditutenak izagutzen.

Mundu berrian aziak eta han orain seko laketuak.

Agorretan, kanpaineko biziari xertatuak dire jendeak.

Animalen artean, lurran laborantzean, denek, ttiki eta haundi, nahasiak.

Emen, Inazio Olaziregin poza, haren orguilloa, traktor zaharraren gidari, bere illoba ttikiakin.

Ez zen fio Inazio traktoren gai.

Sobera pisoa zela, lurra zanpatuko zuela, antollatzeko partez.

Manuellak ixillazi zuen, maiz bezala, eta lehenbiziko traktora ametituzi Agorretan.

Ikusi zuenian bi idi pare baino indar gehio zuela mekanika honek, Inaziok zeko eskuratu zuen.

Eta behazazue ze pozekin den emen !

Agorretan beti behiak izatu dire. Esneko behiak.

Aïtatok afizio haundia du azindetan. Orain ere.

Emen erakusten zauku denbo hartan ginuen animali eder bat. Eta emen ere, ikusten duzue poza sinple eta sano baten argia :

Hauk, nere bi anaik, gazteriak, heiek ere lanian.

Erraten duten arabera, kristonak eginak !

Beharbada aski erraten dute. Baino, Agorretan, Inazio, Manuella eta Karmenekin, egia ez zela asko egotekorik.

Bizpahiru oihu eta zonbait zaflako bakanduz, denak ordenak emanak zituzten Karmenekin. Mutillak aïtakin sorotan, belarretan, ero zer nahi, eta ni, neska bakarra, etxean aheztietan eta holako.

Esne partitzen goizero denek banakatazen ginen Endaieko karriketan. Haur tropa ginena, bat onerat bertzea arat, gure esne botillak partitzen. Eta Amatto automobilla gidatzen.

Baratzian ere asko egiten ginituen legumbriak, merkatuan saltzekoetan.

Han ere, ez ginen denak beti pozez aritzen, baino, irriz ero negarrez, lotu egin behar ginuen !

Bah, ez zauku orroitzapen txarrik gelditu denbora hartaz. 

Urteak pasa alian, Inazio eta Manuella zahartzerat joan ziren.

Emen, erakusten zauztet Inazio eta Aïtato, xal haundi bat sorazten :

Hau ere aski gustokoa dut.

Bi gizon, gaztea eta zaharra, bizia sorazteko laguntzen indarrak emana, baten beso lerdenak eta bertzean jestu jakintsunak.

Bi gizon, elkar errespetatzen eta maitatzen ikasi zituztenak, denborarekin.

Azinden amodio berean. Neorek pazkatzen duten amodio hori.

Odoletik odolerat korritzen duena famili askoetan. Gurian segurik, bai. 

Orain ditugun behi pizarrak ez dire bizi modu bat atetzerako manerakoak.

Ongi sinailia dute ez direla bortxatuak. Eta sobera ongi pazkatuak.

Baino nik, ala nahi ditut mantendu.

Eta pozten nau ikustia nere ehi zar hau.

Aïtatori pozten zaion bezala bere Kattalin goizero agurtzia, ogetik atera, gosaltu eta iñorat abiratu baino leheno :

Emen zura zahar horietan lotua ditugun goroste, erramu eta milurra baino obekio gehizatzen zauku bizi modu sinple onek.

Betitik egin dugun lana segitzia dut pretensiorik haundiena. Eta, indarra dutenaino, ala segitzekoetan naiz...

Aïtatxi eta Amatxi Iñazio eta Manuella aspalditik illak dire orain.

Inazio zer nahi ikusi eta gero, aragia usteltzen asi zaionetik, burua galdu arte. Denak ill nahi zituen sofrikarioak asiki egiten zionian fuinetaraino.

Azkenian illaren bakea lortu zuen, gisajoak, goiz batez.

Agorretan luzez haren karratxian burrunbak senditu ditut. Eta, azkenian, ixildu dire denak.

Manuella erran zauztet nola hiru egunen barne ill zaukun. 

Azkeneko momentu arte segitu du sukaldean, zuzen zuzena, emazte peza fierra, bisaria zabal zabalik mundu guziari emana.

Geroztik, biziak segitu du Agorretan, bistan da.

Orain, gu ere zahartzerat urbiltzen ari gare. 

Baino, beti, noizian behinka marmariz batzuek ateraz geroz, aski kontent.

Emen bukatzen ditut nere Agorretako istorioaren lehen zatia.

Baditut bertze asko kondatzekoak. Eta egingo ere, denborarekin.

Sasoinaren arabera ikusiko dugu elkar emendik aintzin.

Negu ederra pasatu duk zuek denekin. Hortaz nahi zauztet eskerrak eman, bihotzez.

Eta, osasunak laguntzen baitugu, berritz elkarrekin kalakan aritzeko apentzia izan daudilla.

Milesker berriro deneri, Agorretako Joseten partetik !

AGORRETAN 1936tik-1951rat : MANUELLA.

Atzo Inazio ikusi dugun kasuan, agert zagun gaur Manuella, bere andrea.

Emen ere, ez dut gazteko protetik.
Lehen  aldiko, beti berean agertu zait Manuella. Bere alaban esposetan.

Aski izaguna duzue orain hau.

Manuella ementxet duzue, bere senarraren aldean, emazte peza ederra, bere ille zuribeltzarekin.
Bisari zabala, irria maiz urbil, Manuella ez zen bate emazte tristia.
Hartan artu zuen estimoa Errandoneko Joseteri, nere oraingo Aïtato.

Joset mutil plaxenta zen, eta betitik eta betiko maite izandu du, eta izanen du, irri eginaztia, zer nahi trufa ero zozokeri eskainiz.
Inaziok maite baldin bazituen langiliak, Manuellak beharrezkoak zituen umorezko jendeak.

Ez da erres ba harek izagutu dituen disgraziekin, humore ona pazkatzia.

Errana zauztet Olaziregi bazirela bost aurride. Bizirik beti. Bat ero bertze illak omen ziren, ttiki ttikitan, eta ez ziren denbora haietan kondutan artzen ez balute merezi bezala aipatzia ere.
Ori ere, gauza gorra ama batentzat, ez da ala ?

Bost horietatik bi, 25urteetik beiti il dire.
Emen ditut bi potret.
Aïtatokin badugu emen arrazo ttiki bat.
Ne idurian, bi mutil hauek berak dire, batean gastexio eta bertzean gizon egina.
Eta harek dio ezetz, bi anaik direla, itte haundikoak.

Ama zenari erakutxi nionian potreta hauk, harek ere bat Inazio zela (aïtan izen berakoa), komunianta, eta zaharrena Domingo.
Bainan orduko aski eri eta nekatua zen Amatto. Ez zuen ongi ikusten. Ez nion sobera bortxazi nai, eta hartan gelditu ginen.
Orduan, duda hori mantenduko dugu. Ez du inportantzi haundirik izan ere.

Begirazue zehorrek :

Gain gainean, hiru anai, Nikolas, Domingo, eta José-Marie.

Bazter honetan, Inazio gaztea, omen.

Emezortzi urteetan il zuten alemanek, kontrabanduan ari zelarik Bidasoa trabeskatzen Biriatun.
Tapla, tiroz il zuten, basurdi bat ihizian iltzen den bezala, mutil gazte eder bat.
Animale bat balitz bezala, bere odol biziez Bidasoko urak gorritu zituelarik.

Gerla denbora zen. Gizonen salbaikeria libratzen den denbora latz hori.

Beherean , hori segura, Domingo, Ameriketarat artzainekuan joana.

Hau berritz, mendi zoko batean atxeman zuten illa. Iñorek jakin gabe justu nolaz.

25 urte zituen...



Hart zazue konduan zer izaten ahal den burasoentzat holako bi drama.
Nola, izaten ahal diren bihotz azkarrenak, mikortzen ahal diren horen ondorioz.
Bi mutil, ederrak, azkarrak, lerdenak eta zuzenak. 
Bi bizi, dena egiteko apentziarekin.
 Eta egun batean, deusezen sinaile aintzenik etorri gabe, bi haur illak.
 Bi gorputz negarrez bustitzekoak bertzerik deus.

Ez ditut bertze xehestasunik bildu. Erran zauztet, ez nion Amatxi zenari galderik egiteko astirik izandu. Nik hoiek jakin baino leheno, il zen eta gizajo emaztekia.

Ama zenak berak ez zituen maiz aipatzen bere bi anai illak. Ero berak ez dakizuen erraten zuen baino obekio zer pasatu zen.

Malurak sobera minberatzekoak direnean, ixiltasun tapaki baten azpian gordetzen dire.
Hitzetan ez dute libratzen ahal beren pozoina.

Gelditzen direnentzat beren bizi guzikoa dute. Eta, izanik ere beti hor, ez badire deitzen argitarat, iduria ematen ahal da bizia segitzen ahal dela, ala ere. Beharbada...

Nik ez dakit, eta nahiago ez jakitia.

Hori jakinez, izugarria da Manuella izagutu dutenentzat haren plazera ikustia.
Manuellak ez zuen deus minberaturari barkatu.
Bazterrerat seko utzi baldin bazuen bezala.

Gelditzen zirenekin, aintzina eman zuen kupeta. 
Eta nere orroitzapen guzietan, emazteki zabal argi bat ikusten dut.

Emen dut bost haurridetik hiru gelditzen ziren heien proteta :

Ezkerrian, Nikolas, hura ere Ameriketarat joatekoa, baino gerogo.
Erdian Karmen, nere ama zena.
Eta eskuin José-Marie. Hura Bordelko inguruetarat joana lanerat.

Agorretan denak lanari azkar lotuak, Inazion segidan, eta Manuellan itzal gozoan.

Manuella buruzko emaztea zen.
Ez zuen eskolarik, bate. Baino sentsua bai, asko.

Frantziat alleratu bezin fite, familia gobernatzeko manerak egin zituen Manuellak.

Agorreta Orioko ontasun bat zen.

Orio, badakizue, orain etxe haundi hori, Agorretako parean. Erakusten zauztet emen :

Kaskoko exte luze hori da Orio.
Orain, inguruko lurrak denak imublez bete dire.

Baino, denbora haietan, ez ziren kanpaina batzuek baizik landak bertzerik.

Eta kanpain horiek, denak Orioko nagusienak ziren.

Kondoak ziren, Nortekoak, d'Oberndorff izenekoak.

Gero hoiek ere aipatu beharrak zauztet.


Inguruetan ziren kanpain guziak alokatzen zituzten gerla denboran kondo horiek.
Hor ziren Atxoenea, Erreka, Burruburenia, Antxoborlo, Legarraldia, eta bertze zonbait ez zaizkitenak orain bururat eldu. Eta heien denen lur guziak laboratuak ziren.

Famili asko bizi ziren modu hortan.
Pittaka pittaka, nola denborak joan alian mundua txandatzen ari zen, gure d'Oberndorff konduak sosez bakandu ziren...
Eta, bat bertzeen gibeletik, ontasun gehienak saldu zituzten.

Agorreta ni sortzeko urtean erosi zuten nere burasoak.
Ordu arte, alokatu egiten zuten, Inazio eta Manuella Olaziregik.

Manuella erran zauztet buruko emaztekia zela.
Agorretako inguruetan ba ziren lurrak, kondesanak batzuek, eta komunakoak bertzeak.

Emazteki onek bazuen luzezko begiratzea.
Bakizuen senarra et haurrek lan egiteko ahalekoak zirela. Bakizuen ez zutela kuraia falta.

Indar guziak bildu eta lotu ziren denek azkar. Bizpahiru ardi heietatik muntatu zituzten tropa pollit bat.
Azinda batzuek erosi eta beietan esne saltzen abiratu ziren, Endaiako karriketan.
Emen duzue nere ama zena, Carmen Olaziregi, bere asto faboritoarekin. hareri bizpahuri ontzi esne bizkarrian kargatu, eta ibiltzen ziren, egunero, esne partitzen.
Ondoko neska gazte hori ez dakit zein den. Eta oraindikan bizi ote da ? espero diot baietz, eta luzez !

Herriko lurrak menperatu zituen Manuellak. Eta lana bortxan, jarri zituzten, larre zikin ziren pentzetatik, laboratzeko manerako lurrak.

Lana egin behar zen, asko. Baino indar guzi horien fruituia eldu zen. Manuella eta Inaziok beren bizi modua antollatu zuten.
Malureri gogor egin, eta segi.

Errandoneko Joset Agorretan agertu zenian, martxa ona jarria zen janeko.
Baino bi beso on ez ziren soberik ! 
Eta denen arte, pittaka pittaka, urteak pasa alian, famili ederra eta esperantza sanua eraiteko manera sorrazi zuten.

Elduden potreta hau ere izagutzen duzue ongi orain.

Berantasiokoa da. 1966akoa.

Baino oraino moldatzeko partitu zirenetik, izandu zuten erasoekin, jakin zazue bidea luzea eta patarrezkoa izandu zela.

Eta bide hortan Manuella zera gidari. Emen emazte zahartua da, baino sinisten ahal nazue, ez zela aferak eskuetatik uztekotan !

Gero kondatuko zauztet borroka hori, bi parejen artean, zaharrak eta gazteak...

Orain nauzkizuet eskaini gure Manuellen orroitzapen batzuek, nere haur denborako jostaillu heiek bezala atxikiak ditutenak.

Nere denborakoak dire. Baino ongi erakutxiko zauzte zer gisetako emaztea zen Manuella, nere Amatxi.

Lehenbiziko, errana zauzteten bezala, Manuella ordeneko emaztea zela. Emen duzue oren proba:








Bai, badakit, ez da alde onean. Baino, ez naiz sobera trebe ni teknikan, badakizue ori ere. Orduan, art dezazue ematen zaituezten bezala.

Izan ere, ongi ageri da, lepoa piska bat ukertuez gero, ez da ala ?

Ohart zaizte dokumento hau 1938ekoa dela. Ba ditu antxu larogei urte.
Nik duela ogei bat urte atxemana dut, bate horen billaketan izan gabe, armario zahar baten tiretan, seillaroaren zoko illun batean.
Errauts eta arratoin tartean, han, kartoinezko kesa ttiki batean, pilla bat kitanza, Herriko lurren arabera.
Denak ongi ongi ordenean pleatuak.

Ez dut uste Amatxik irakurtzen bazakien. Baino behesten zituen atxiki beharrezko paperak eta bertze !

Agorretarat agertzen zenian norbait ofizialeko iduria zuenik, ongi besti, kartable bat beso azpian, zapata garbiekin (sinaili oberenak emen listatuak), nere Amatxi Manuella ateratzen zen atai aintzinerat, eta, bi eskuak pere paparu zabalean kruzatuz :

- moa parlé pa lé frantzéz !

botatzen zion petazalak zimurtuz.

Egiazko beharrezkoa zenian, norbait konfintzikoakin behar zuen etorri gizonak, atea ekitzekoetan. Agorretakoen konfintzikoa, bixtan da...

Manuelak erosi zauku gure lehen telebista Agorretan.

1969 inguruetan zela uste dut. Amerikainoak illargian pausatu ziren urtean.
Orduko Agorretan izaten ginituen sasoinian eztibantak. Sosa piska bat biltzeko manera.

Eta heietan suertatu ziren batzuek, beren telebizionakin etorri zirenak.
Eta gu, haur eta haundi, denak tropatuak gauza izigarri horen aintzinean. Ez ginuen konprenditzen nolaz eldu zitzaikun bertze mundu horietako agertzeak !

Manuellari asko gustatu zitzaion.
Eta aste berean egin zituen behar zirenak gure sukaldean telebizion animalizko bat sart dezan.
Orduan, segur badakizuela mintzatzen "lé frantzez" !

Telebizionari maite zuen begiratzia Manuelak. Orduko zangoak ez zioten laguntzen, eta ez zen asko sukaldetik ateratzen.
Jatekoa egiten eta halakoetan aritzen zen. 
Maite zuen asko eguraldia segitzia.

Ikusten zituenian lainu beltzak dezinatuak euskal herri gainean, "tanpeste" erraten zigun. "Tempête", gutxi gehio eta hal hola !

Jatekoa harek egiten zuen. Nere amakin oihu eta marruma astintzen zituzten sukalde kantoin guziak, eta azkenian, Manuella zartainetan gelditzen zen, eta ama-zena, kanporat, ehaztegitak ero baratzerat.

Bakotsari zer nahi ginuen afaldu galdetzen zitzaikun eskolatik etortzen ginenian.
Ez ziren, "menu" askorik. 

Zen : arraultzia, tal tal ero osorik ?

Osorik, badakizue nola den. Tal tal hori, zer gisetako rezeta ote da diozue ?

Pentsa zazue piska bat, utzi zazue soinu hori sartzen zure baitan, tal tal...
Eldu zauzte, tal tal, furtxetak arraultzia astintzen duelarik azitan ? Tal tal ? 

Bai, bai, ongi ibilki zaizte, tal tal ginuen : omeletan.
Famili guzietan bezala baginituen gure hitz bereziak, kodigo baten gisa.

Tal tal bezala, baginuen, takataka, errateko : oinez !
Fonetikoki maite ginuen mintzatzia, oraingo gazteen alegian...

Behingoan, anai zaharrenari freitu zion lukainka bat. 
Negu denboran, zerriki batzuek baginituen, oillu alferren arraultze faltak antollatzeko.

Mahainaren puntan, anaia azitan aintzinean espero, eta Manuella zartainakin furneruan alde.
Hor lerrazitzen dio azitan mutillari bere lukainka freitua.

- Amatxi, hau ez duzu aski egina, erdi gordina da eta ! 

Janeko mutur fiña eldu zen anai zaharren hau.

Manuella, bate ere koleratu gabe, hartzen du berritz lukainka zartainerat, eta badoa furnerorat.

Han, kxii eta kxii, gure lukainka kixkortu arte atxikitzen du. Sukalde guzia ketan jarri eta.

- To, oraingotik, aski egina izanen duk !

Hor botatzen dio kankaka azitian ikatz mutur bat baino beltzatuagoko lukainka idortua.

Anaia, ikusiz obena zuela ixilik egotia, ahal zuen bezala bere lukainka iretxi eta kitto !

Manuella, hitz bat gabe, bere zartaina eskuetan, paparo guzia daldarizkatua irria ezin atxikik.

Holakoa baizen nere Amatxi Manuella. Zakurra, eta denak erroazitzekoa, bera mugiturik gabe !
Bere gizajo senarra Inaziok bakizuen zerbait horren berri !

Hori ere bertze aldi bateko. 

Denbora airetan pasa nau eta.

Segur gure Manuelak aditzen bazian; haren gai; hola mintzo, errango ziala maiz egiten zuen bezala :

- Hi, ago ixillik, boka zabala !

Eta irriz botatzen zian bururat eskuetan zuen trapo zahar bat.

Emazteki ona eta prestoa zen gure Manuella Olaziregi.
Baino bai maite zuela bueltan zituenak erroaztia ! Bere irri gosea pazkatzekoetan.

Gaurko aski. Sobera luzatu naiz eta janeko.
Baino gustokoa izandu dut. Eta espero dut zuentzat ere, ala dela.

To, barkamena lortzeko, azkeneko bista eder bat :

Gaur eguneko tristeziaren partez...

AGORRETAN 1936tik 1951arat. INAZIO

Egun on deneri !

Igande goiz ontan, ez zauztet nere Larrun erakutsiko.
Inguru guziak brumez eta euri intzez tapatuak dire eta.

Denbora ezinezkoa idazteko, barren epel gozo batean, emen duten bezala.

Goazen elkarrekin Agorretarat, 1936garen urte haietan.

Denbora haietan, Espainiko gerla asi zen.
Nere Olaziregi aïtatxi eta amatxiren gisa, jende askok ihesi egin zuten, ahal zuten bezala.

Iñazio eta Manuella Olaziregi Gurutzen bizi ziren Oiartzun alde hortan.
Kanpaindarak, ziren. Famili ttiki bat muntatua zuten. Lau mutil eta neska bat, nere ama.

Nere ama zena zen gaztiena. Amabi urte zituen 1936an.

Kondatu zauku behin baino gehiagotan nola ahal zituzten gauz pizarrak bildu eta ihesi egin zuten, gabaz, beren etxetik.

Bizpahiru ardi, zituzten ontasun pizarrak asto baten bizkarrean pilakatu, eta ala abiratu ziren, oinez, soldaduak inguratu baino leheno Gurutzerat.

Iñazio eta Manuella ez ziren bate ere politikako arremanetan sartzen.
Beren bizia kanpaina zuten, eta beren familia azitzeko manera ateratzea.

Sobera ttikia nintzen Iñazio ill delarik. Orduko, eritasunak menperatua zuen, eta zituen indar guziak behar zituen hareri borroka emateko.
Amatxi Manuelak geisio iraun zuen.
 Bederatzi urte nintuen zendu zenian, hiru egunez barne, subitoki.

Urrikitzen naiz, ez niola kondazi bere haur eta gazte denbora.
 Baino haurra nintzen neorri, eta haurrek ez dute konduan artzen, jende zaharrak iltzeko urbil izanik, beharrezkoa dela heien istoriak eskuratzea, ez badire galtzerat utzi nahi.

Hortan saiatzen ari naiz, "blok" honetan...

Ez ditut potretik Olaziregi familiaz Oiartzunen.

Sobera lanari emanak izanen ziren, potreta eta olako txorokerietan denbora galtzeko !

Behazizue, zonbait urte gero, nere burasoen esposetan :

Ikusten dituzue Iñazion ezpain mehe tinkatu horiek ?

"Zer alu ari gare emen ?" diola iduridu. "Primabera betean, ainbeste lan delarik, egun osoa galtzen !"

Nere burasoak Apirilan esposatu ziren. Monakoko Albert eta Jacqueline egin ziren egun berean, 21an.
Jendetasun ber bera... Baino, amodioak ez du klase zozialik izagutzen, omen !

Dena dela, Iñazio ez zen gizon makala.
Neretzat, Aïtatxi ona izandu da. Izagutu duten urte hoietan, beti zerbait jostaillu ero alako ekartzen zian.
 Ez mahasinetik, ez, hortan, ez makala izatetik gain, aski zurra zen eta Aïtatxi.
Ez, Agorretako lurretan leno zikinak botzeko tokia izatua zen. Eta lur azpian atxematen ziren zer nahi gauza : azita trozoak, kazulak, zapata zaharrak, eta, maiz, jostaillu ttiki batzuek, ero beriñezko kanika pollitta zonbait.

Iñazion lagunik oberena, bere antxurra zen. Eta baditu makiñ bat kier lehunduak eskuetan goizetik arrats ibilliz.
Bere jorra jornadatik lekurat ekartzen zizkian lurpetan atxeman zituen ontasunak.

Eta ni, bizpahiru urteetako neska ttikia, hartzen nizkion eskuetarik, eta ehian paretako zolo batean gorde.

Luzez atxiki ditut plaztikazko zaldi ori bat, eta bolsa ttiki bat bete kanika, kolore guzietakoak.

Gehienentzat, Iñazio alu bat ederra omen zen. Pazintzi gabeko gizona,  maiz erraten zuten bezala : kixkalia.

Bere etxea iheska utzia zuen. Gerlaren bidez. Orduan, ez zuen gehio deus nahi aditu politika eta bertzen gainean.
Frantzian, 1939an gerla deklaratu zenian, Iñazio española zela, eta etxean gelditu zen.
Bazuen aski leheno izagututakoakin.
Aleman denbora guzian, ahal guziak egiten zituen gerlatik kanpo gelditzeko.

Baziren Agorretako inguruetan denetan bezala alemanen kontra nahi zutenak zutitu.
Iñazio, ez.
 Apal apala geldi, eta alegia eta deus, segi.



Emen duzue potreta bat Inaziona.
Sesitu nintzen, lehengo aldiz ikusi nuelarik.

Aleman denbotako ari ginen kasuan, segur naiz zuek ere
ni bezala ikusten duzuela noren ittia dun emen nere Aïtatxi zenak.

Baino, ongi begiratuz, begitartian sofrikario eta eztitasun horek sinailatzen du ongi gizon bihotzekoa zela Inazio.


Ez eta bertze erru haren parekoa, jaingoikoari esker !
Zen eta, Aïtaton erranez, tartezka, alako diktadore aire bat xortzen zitzaion, ez iduri gabe...

Gauz gorra bat eldu zait burura hori erranez.

Inaziok bazuen jateko faborito bat. 
Ez zen gizon gormanta, aski zaio begiratzea bere gorputz idorra hortaz ohartarazteko.

Baino maite zuen trikuaren aragia.
Eta, trikua iltzekotan, bizik behar omenda larrutu.
Zer gauza gogorra eta desgustagarria !

Triku gauxoak larrua bizi bizirik errotik kentzen ari zaiolarik, marrumaka lotzen da.
Eta, ez dakit izagutzen duzuen trikuaren marruma, baino gauza iziagarria da.
Iduridu haur ttiki baten karratxia. Ezin soportatzekoa.

Azkenian, orroitzapen horen ondorioz, ez litzeke beltztasun lodi bat ikusten ahal itte hortan ?
Ez nuke nahi hortaino joan. Baino, denetan bezala, gauz guziak badute beren arrazoinak, omen...

Utzi zagun illunpetan illunpetan oberena dena uztia.

Eta atxiki zagun buruan jendeak badituela bisari asko kara baten gibelean. 

Inazio pultruna zela diote batzuek.
Beharbada, baino nere arabera, aski minberatua zela diot, behin bere erruak lurretik atera eta berritz ala ola nunbait landatu zituenian, bigarren aldiko arrisku bera korritzeko.

Agorretako Iñazio gizon larri mehe langille errotua zen.
Bere bizi guzia eskuko lanetan enpleatu du.
Azindekin alderdikoa.
 Gure lurreko gizon bat, begiak lurrari lotuak, eta handik kanpo ez zela salbatzekorik ezurretaino sartua.

Familia azi, eta desgraziak eta malurak jua izanik, berritz zutitu eta segi.
Bere emazte Manuellakin.

Gaurko denbora bukatu zait jadanik !
Urrungoan ikusiko dugu zer gisako emaztea zen Manuella Olaziregi.

Eta oraindikan ere gero, haurridien istorioa.

Oraingo Agorretako Joset agertu arte inguruetan, 1951an.

Ez zauztet sobera nardazi ero nasi ?
Badakit ez ditutela sobera ordenian ematen gauzak.
Baino Aïtatok kondatzen nauzkin manerian, eta nehorriri bururat eldu zitzaiten negurrian.

Barkatu, eta ahal baldin baduzue, segitu !

Goraintziak deneri Agorretako Joseten partetik. Izan dizuela igande on bat !

1951 : ERRANDONEKO JOSET AGORRETARAT

Egun on deneri !

Azkenian ahinduak behar zaizkizuet ordaindu.

Gaur goizian goiz, Agorretako nagusia eguzkia artzerat ateria zen ehi aintzinean.

Izan ere, estimatzekua zen epeltasun hori lehengo asteko hotzen ondorioz.

Beti bezala, ez zaizte arrituko, eskaintzen zauztet gure Larrun ederraren bista :

Goizaldi sobera ederra luzez irautekotan.

Baino, momentu berean gozatzeko, egiazki  gozatzekoa.

Emen duzue gure Zaldi.

Hura ere, eguzki alde burua emana.

Ez da zaila, aski zaio begiratzea nun den gure animalea jakiteko denbora zertan ote den.

Orain, goazen berritz 1951eko inguruetarat, Agorretan.

Piska bat luzatu egin dut momentu honen argitaratzia.

Ez nuke seko burutik ez den ongi baten pleura artu nahi. Baino erran behar zauztet. Elkarrekin orain aski konfinzi artua du eta.

Iduritzen nau nere aïtak "blok" honetan artu duen gutiziak mantentzen duela, zer nahi erremedio baino obekio.

Atton zahar bat dut Aïtato. Eta eritasun beltz batek ari zaio barrena zimikatzen pittaka pittaka.

Azkeneko hiru urte hauetan, aski larri ibilliak gare horen arabera.

Jakinez nuiz nahi gertatzen ahala dena, eta hori denentzat, iduritzen nau zerbait kondatzeko dueño iraungo duela nere Aïtatok.

Zer txorokeria ! errango nauzue. Eta ez arrazoinik falta gabe, badakit.

Baino idari hori sartua zait erroaino, eta, menperatzen baldin badut ere, ez egunerokoa pozoinatzekoetan, hor dut, eta ala da.

Dena dela, asko gelditzen zauku kondatzekoa.

Eta etorri beharra, ator dadilla, bere tenorean...

1951an gara, Agorretan.

Agorretan denbora haietan, Olaziregi familia bizi da.

Iñazio eta Manuella, Espainitik gerlaren ondorioz ihesi eginak 1936an.

Bost haurride baziren, lau mutill eta arreba bat, nere ama, Karmen.

Bertze batean errango zauztet zer gertatu zitzaioten deneri.

Gaurkoan, ikus dezagun nola moldatzen ziren Agorretan, Joset Karmenekin esposatzerat etorri zenian Agorretarat.

Nere proteta zaharretan, ez ditut Olaziregi famili osokoenik.

Orduan, emen agertzen dizkizuet Manuella eta Iñazio, nere aïta-amen esposetan.

Errandonekoak izagutzen dituzue, Aïtatoren aldean.

Eta bertze aldeko horiek dire Iñazio eta Manuella Olaziregi, espos andrearen burasoak.

Iñazio hori, kixkalia, gehienek erraten zuten arabera, eta Manuella, hura baizik, esne gaina bezin prestoa.

Xehextasunak emango zaizkizuet heien arabera ere.

Proteta honetan, ikusten dituzue leheno aipatutako protagonistak.

Baino, gaurkoan, 1951an Agorretan ziren jendetasuneri behar dugu lotu.

Karmen eta bere burasoekin, Agorretan bizi zen oraindikan Nikolas, etxeko semea,  gero Ameriketarat joan behar zuena.

Hau, langille errotua.

Izanik ere bere aïta bezin sekaila, mutil gozoa.

Aman alde karakteren bidez.

Beti ongi elkar eraman dute Joset eta Nikolasek.

Agorretan lana martxa gorra zen. Eta bi beso gehio aitz ongi etorriak.

Ala irabazi zuen Errandoneko Josetek bere aïtañarreben estimoa.

Lanari bere koñaduaren gisa azkar lotuz.

Errandonekoak alferrak zirela omen zioten Agorretakoak.

Baino Joset langilia atera zen, aski beti Iñazion begirentzat. Eta pentsazazue ez zela seguraski gauza gutti !

Emen duzue Joset soldaduzketan.

Alemanian ibillia loretan, Errandoneko miseriatik urrun, bere baitan.

Handik etorri eta esposatzekotan ziren nere amarekin.

Eta ementxet Amatto zena, denbora haietan.

Ogei eta zortzi urteetan ezkondu zen. Aski beranta orduko.

Baino ala ere izandu zuen aski denbora sei haur mundurat argitarazteko.

Eta seietatik azkena, neorri, zueri hauk denak kondatzen ari naizena.

Famili ederra muntatu zuten aski fite Legorburu gazteak Agorretan.

Begira zazue, urte batzuek gerosio, 1966 inguruetan :

Potret honek aldiero lorietan uzten nau.

Zer nahi duzue, bakoitxak bere gustoak...

Gaurkoan emen uzten zauztet. Ikusi duzue gelditzen zaigula gauz asko aipatzekoak.

Astia baldin badugu, segituko dugu, emeki, emeki, Agorretako Berrien bidean.

Laster arte lagunak, eta segi zazue ongi.